O θολωτός αρχαϊκός τάφος των Φαρσάλων

Ο ΘΟΛΩΤΟΣ ΑΡΧΑΪΚΟΣ ΤΑΦΟΣ ΣΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΩΝ ΦΑΡΣΑΛΩΝ

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ και ΑΡΧΑΪΚΟΣ ΤΑΦΟΣ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΣΗΜΕΙΟ: Η αρχαία Φάρσαλος διέθετε δύο νεκροταφεία. Ένα μικρότερο στα ανατολικά και το μεγαλύτερο στα δυτικά της πόλης. Η δυτική νεκρόπολη εκτεινόταν εκατέρωθεν του δρόμου που συνέδεε την βόρεια με την νότια Ελλάδα και περιείχε τάφους διαφόρων τύπων από την μυκηναϊκή έως την ελληνιστική εποχή. Ο συγκεκριμένος τάφος κατασκευάστηκε στα τέλη του 6ου με αρχές του 5ου αι.π.Χ. και συνέχισε να χρησιμοποιείται έως την ελληνιστική εποχή. Ένας λιθόκτιστος μακρύς δρόμος οδηγεί στο κυρίως ταφικό θάλαμο, κυκλικού σχήματος, οι τοίχοι του οποίου έχουν δομηθεί με ογκώδεις λίθους κατά το εκφορικό (στρώσεις με σταδιακές προεξοχές) σύστημα. Το μέγιστο ύψος της θόλου φθάνει σε ορισμένα σημεία τα 2 μ. Ωστόσο, αμέσως βορειοδυτικά της θόλου του βρέθηκε σε βαθύτερο επίπεδο ένας παλαιότερος θαλαμοειδής τάφος μυκηναϊκών χρόνων, που διασώθηκε σε ύψος 1,50μ.
Σημειώνει ο ανασκαφέας του μνημείου: “οι κατασκευάσαντες το άνωθεν θολωτόν μνημείον διετήρησαν τον μυκηναϊκό τάφο εκ σεβασμού”. Το μνημείο ανασκάφηκε το διάστημα 1951-1954 από τον τότε Έφορο Αρχαιοτήτων Ν.Μ. Βερδελή . Το βόρειο τμήμα της θόλου του θολωτού τάφου, κτίσθηκε επάνω στο δρόμο του θαλαμοειδούς μυκηναϊκού, και έτσι ο νότιος τοίχος του μυκηναϊκού δρόμου εγκλωβίσθηκε μέσα στην έκταση του θαλάμου του νεότερου τάφου και διατηρήθηκε κάτω από το δάπεδό του. Είναι κατασκευασμένος από ντόπιο γκριζωπό ασβεστόλιθο και σώζεται σε μέγιστο ύψος 1,50μ.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΪΚΟΥ ΤΑΦΟΥ και ΤΟ ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΟ ΕΥΡΗΜΑ (αρχαϊκή εποχή: 8ος, 7ος και 6ος αι πΧ): Υλικό δομής και του θολωτού τάφου είναι ο ντόπιος γκριζωπός ασβεστόλιθος. Η οροφή του είχε καταρρεύσει από παλιά. Το μνημείο καλυπτόταν με σωρό χώματος που σχημάτιζε τύμβο, ενώ σώζεται κτιστός περίβολος του τύμβου κατασκευασμένος σύμφωνα με το πολυγωνικό σύστημα τοιχοποιίας. Ανάλογο σύστημα δόμησης συναντάται και στο αρχαιότερο σωζόμενο τμήμα του οχυρωματικού τείχους της αρχαίας Φαρσάλου, γεγονός που αποτελεί ένα ασφαλές terminus post quem (συγκεκριμένο χρονικό διάστημα) για τη χρονολόγηση του μνημείου όχι αργότερα από τον 5ο αιώνα π.Χ. Ο Μυκηναϊκός τάφος βρέθηκε λεηλατημένος, ενώ ο θολωτός έδωσε ένα εντυπωσιακό κτέρισμα (νεκρική προσφορά που τοποθετούνταν στον τάφο): στο εσωτερικό του βρέθηκε ένας καλυκωτός (ο σχηματισμός του μοιάζει με κάλυκα άνθους) κρατήρας μελανόμορφου ρυθμού. Η κύρια όψη κοσμείται με την παράσταση της μάχης μεταξύ Ελλήνων και Τρώων γύρω από το σώμα του νεκρού Πατρόκλου και αποδίδεται στον ζωγράφο Εξηκία! Η εύρεση του καλυκωτού κρατήρα του Εξηκία και το μεγαλείο του ταφικού μνημείου υποδηλώνουν όχι μόνο την εξέχουσα θέση που είχε ο ενταφιασθείς στην τοπική κοινωνία αλλά και την τάση του να συνδεθεί με το ηρωικό παρελθόν της πόλης που λαμπρύνεται με τον βίο του ηρωικού Αχιλλέα.

ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΓΙΑ ΣΥΝΕΝΩΣΗ ΜΕ ΤΟ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ: Η μνημειακότητα του τάφου φανερώνει ότι ανήκε σε μια εκ των ισχυρών αριστοκρατικών οικογενειών της αρχαίας Φαρσάλου. Η παράσταση του κτερίσματος και το γεγονός ότι ο τάφος ακολουθεί μια αρχιτεκτονική μορφή από αιώνες ξεπερασμένη, που όμως παραπέμπει στο ένδοξο μυκηναϊκό παρελθόν της πόλης, φανερώνουν τη βαθιά επιθυμία των ιδιοκτητών του να δηλώσουν τη σύνδεση, τη στενή σχέση και καταγωγή τους από τους Μυρμιδόνες και την αρχαία Φθία (τόπο καταγωγής του ομηρικό ήρωα Αχιλλέα). Ας μην ξεχνούμε ότι η Φάρσαλος είναι πράγματι η διάδοχος πόλη της Φθίας, που υπήρξε το γενέθλιο μέρος του Αχιλλέα. Επιπλέον, όλοι οι Θεσσαλοί των ιστορικών χρόνων, και όχι μόνον οι Φαρσάλιοι, θεωρούσαν εαυτούς απογόνους του Αχιλλέα, εφόσον ο γιος του, ο Νεοπτόλεμος αναδείχτηκε βασιλιάς τους μετά το τέλος του Τρωικού πολέμου, όταν ακόμα εκείνοι κατοικούσαν στην πατρογονική τους κοιτίδα, την Ήπειρο.

Ο ΑΠΑΡΑΜΙΛΛΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΕΞΗΚΙΑΣ: Κατά τα τελευταία έτη, παράλληλα με τις εργασίες συντήρησής του, πραγματοποιήθηκαν και εργασίες ανάδειξης του περιβάλλοντος χώρου του, που διαμορφώθηκε με κλίση προς τους γύρω δρόμους, ώστε να αποπνέει την αίσθηση του τύμβου, που κάλυπτε αρχικά τον τάφο. Ο Εξηκίας ήταν ικανότατος Αθηναίος ζωγράφος και αγγειοπλάστης του μελανόμορφου ρυθμού. Δημιουργεί κατά το τρίτο τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ. Είναι ο πρώτος που αποδίδει τις πτυχώσεις των ενδυμάτων με τρισδιάστατο τρόπο. ‘Αψογα αποδίδει τις πανοπλίες και τα κοσμήματα με μεγάλη δεξιοτεχνία στο σχέδιο, αντλώντας την θεματολογία του από την μυθολογία κυρίως. Με το έργο του, για πρώτη φορά καθιερώνεται η αγγειογραφία ως μεγάλη τέχνη. Αρκεί να δει κανείς τον αμφορέα που έχει ως θέμα την αυτοκτονία του Αίαντα, με την όλη σύλληψη και απόδοση του θέματος, για να διαπιστώσει το μεγαλείο της τέχνης του.