Η παλιά πέτρινη Κρήνη στο Βαρούσι Φαρσάλων”

Άρθρο – Εργασία του Ευάγγελου Μπαλντούνη – Καθηγητή Φιλόλογου

Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΛΙΘΟΔΟΜΙΚΗ ΚΡΗΝΗ ΣΤΟ ΒΑΡΟΥΣΙ ΦΑΡΣΑΛΩΝ

ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΚΡΗΝΩΝ: Οι κρήνες, ήταν βασικό στοιχείο των οικισμών στο παρελθόν, καθώς  είχαν λύσει το πρόβληµα της ύδρευσης των τοπικών κοινωνιών. “Από µια βρύση πίνουν όλοι” τονίζει µια παλιά παροιµία. Περίτεχνες ή απλές στην κατασκευή, µε γλυπτό διάκοσµο ή απέριττες στη λειτουργική χρήση τους, αποτελούσαν µέχρι πρότινος τόπο καθηµερινής συνάντησης των κατοίκων. Οι γυναίκες ιδιαίτερα, περνούσαν εκεί χρόνο πολύ, περιµένοντας να πάρουν νερό για το σπίτι ή ασχολούµενες µε το πλύσιµο των ρούχων της οικογένειας. Η δημόσια κρήνη έγινε συνεκτικό υφάδι της κοινότητας , αλλά και συμβολικός χώρος κοινωνικής σύγκλισης, κυρίως των γυναικών. Ως κατασκευή υπέργεια και σχετικά υψηλή, χτισμένη σε πλατείες και κεντρικές αρτηρίες,  ήταν ορατή από μακριά.

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΩΝ ΚΡΗΝΩΝ: Κρήνη ονομάζουμε την κατασκευή ύδρευσης που χρησιμεύει στη συγκέντρωση, φύλαξη, λήψη και διανομή του νερού. Άλλες συνηθισμένες ονομασίες της είναι “βρύση”, “κρυόβρυση”, “πηγή”, “κρυοπηγή”, “κρουνός”, και “κεφαλάρι”. Η ετυμολογική ανάλυση των λέξεων αυτών οφείλει να αναζητηθεί στις ρίζες της ελληνικής γλώσσας. Η λέξη “κρήνη”, που είναι και η αρχαιότερη εξ’ αυτών, προέρχεται από τη ρίζα “κρας” του Ιωνικού και επικού τύπου “κάρη – κάρητος”, (κάρα =κεφάλι), εννοώντας κυρίως το κεφαλό-βρυσο, το κεφαλάρι, απ’ όπου έβγαινε πολύ νερό. Η “βρύση” προέρχεται από το αρχαίο ρήμα “βρύω” (=αναβλύζω) και δηλώνει το μέρος που ρέει λίγο νερό.

ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ και ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΧΤΙΣΙΜΑΤΟΣ: Στην ανατολικότερη παρυφή (το άκρο, το όριο) της πόλης των Φαρσάλων, στη συνοικία “Βαρούσι” βρίσκεται μια ενδιαφέρουσα λιθόκτιστη κρήνη. Η παραδοσιακή αυτή λιθόδμητη κρήνη του Βαρουσίου στέκει για δύο σχεδόν αιώνες στο μέρος αυτό. Αποτελούσε και αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος της πόλης. Συνδέθηκε στη μνήμη των κατοίκων ως ευρύτερος χώρος συνάθροισης και παλαιότερα είχε δημιουργήσει γύρω της έναν “κοινωνικό” χώρο, κυρίως των γυναικών της γειτονιάς. Είναι μία κρήνη με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονικά στοιχεία, σχεδόν εξ ολοκλήρου κατασκευασμένη με αρχαίο δομικό υλικό σε δεύτερη διαχείριση, προερχόμενο από το ανατολικό σκέλος της οχύρωσης της αρχαίας Φαρσάλου. Εύκολα αναγνωρίζονται οι ασβεστολιθικοί λιθόπλινθοι που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή της αμυντικής ενίσχυσης της αρχαίας πόλης. Το ανατολικό σκέλος του αρχαίου τείχους διέρχεται κατά τι δυτικότερα του σημείου κατασκευής της κρήνης.

ΤΑ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΝΗΣ ΣΤΟ ΒΑΡΟΥΣΙ ΦΑΡΣΑΛΩΝ: Ανήκει στον τύπο της μονόπλευρης ανοιχτής κρήνης, με υδρομαστευτική δεξαμενή που χρησίμευε στο πότισμα των ζώων και στο πλύσιμο των ρούχων (υδρομάστευση: η διάτρηση του εδάφους για την κατασκευή έργου, όπου θα συγκεντρωθούν όλα τα υπόγεια νερά που  βρίσκονται διάσπαρτα σε μια περιοχή). Έχει μέγιστες διαστάσεις 5,26 επί 1,60μ. και συνολικό εμβαδό 7,5 τετραγωνικά μέτρα. Η κυρίως κρήνη είναι μία συμπαγής κατασκευή σε σχήμα Π, μεγίστων διαστάσεων 3,26 επί 1,60μ. Ο οπίσθιος τοίχος φθάνει σε ύψος το 1,70μ. και  δομείται με ογκώδεις κυβόλιθους, συναρμοσμένους χωρίς συνδετικό υλικό. Από το μέσον της προσόψεως φέρεται το στόμιο εκροής του νερού. Το νερό χύνεται σε χτιστή δεξαμενή (κοπάνα) μεγίστων διαστάσεων 1,90 επί 0,50μ. Ο αριστερός βραχίονας της κυρίως κρήνης είναι σαφώς ισχυρότερα δομημένος του δεξιού. Στην κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν και μικρότερου μεγέθους αργοί λίθοι στους αρμούς των οποίων χρησιμοποιήθηκε ασβεστοκονίαμα., ενώ φέρουν οριζόντια επίστεψη διαμορφωμένη από ογκώδη λιθόπλινθο. Σε επαφή με τον δεξιό άξονα έχει κατασκευαστεί τετραγωνικής κάτοψης υδρομαστευτική δεξαμενή, μεγίστων διαστάσεων 2,00επί 1,60μ , που κάλυπτε τις καθημερινές ανάγκες της κοινότητας όσον αφορά στο πότισμα των ζώων και στο πλύσιμο των ρούχων.

Η ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ: Δεν υπάρχουν ασφαλή στοιχεία για την ακριβή χρονολόγηση της κρήνης, η οποία όμως, προϋπήρχε της απελευθέρωσης της πόλης από τους Οθωμανούς το 1881. Το έργο της αναστήλωσης της κρήνης του Βαρουσίου και της ανάπλασης του περιβάλλοντος αυτής χώρου, ώστε να ενταχθεί και πάλι λειτουργικά σ’ αυτόν,  υλοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2016 και εντάσσεται σε έναν ευρύτερο στρατηγικό σχεδιασμό του Δήμου Φαρσάλων για την αποκατάσταση της αρχικής μορφής παραδοσιακών μνημείων νερού σε όλον τον Δήμο. Τελικός στόχος η δημιουργία ενός δικτύου μνημείων νερού, που θα περιλαμβάνει δεξαμενές  – υδραγωγεία, κρήνες και γέφυρες, με αποκορύφωμα τη δημιουργία μουσείου νερού στις δεξαμενές του Βαρουσίου.

ΠΡΟΒΟΛΗ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ:  Η ζωογόνος δύναμη του νερού επηρέασε τη ζωή των ανθρώπων και όλα τα μνημεία που συνδέονται με αυτό αποτελούν στοιχεία της αρχιτεκτονικής παράδοσης. Ειδικά οι κρήνες αποτελούν σημεία αναφοράς μικρών ή μεγάλων πολεοδομικών ενοτήτων και συνδέονται με δοξασίες, μύθους και θρύλους. Σήμερα πάντως οι κρήνες αποκόπηκαν από τη ζωή των ανθρώπων. Πρέπει όμως να διασωθούν, να ανακαινιστούν, ώστε να γίνει γνωστή η λαϊκή παραδοσιακή αρχιτεκτονική και συνάμα να γίνουν πάλι πόλος έλξης για διάφορες πολιτιστικές και παραδοσιακές εκδηλώσεις. Οι κρήνες συνιστούν τα απομεινάρια μιας άλλης εποχής, σταγόνες ιστορίας, ζωντανά μνημεία και μάρτυρες απώτερου και κοντινού παρελθόντος.

Άρθρο – Εργασία του Ευάγγελου Μπαλντούνη – Καθηγητή Φιλόλογου