Ανάπλαση – «ασπίδα» που συνδέει τον Αχιλλέα με τα Φάρσαλα του μέλλοντος
Σχεδιάστηκε υπαίθριο θέατρο σκηνής μεγέθους αντίστοιχου της Επιδαύρου με δυνατότητα προσαρμογής σε διαφορετικού τύπου γεγονότα (κλασσική σκηνή, σκηνή για συναυλίες) μέγιστης χωρητικότητας 1.100 ατόμων
Επιμέλεια Γιάννης Ανδρεάκης
Εντυπωσιακή είναι η μελέτη που έχει εκπονήσει ομάδα υπό τον αρχιτέκτονα – μηχανικό Αντώνη Μόρα, η οποία ουσιαστικά περιλαμβάνει την αναμόρφωση της περιοχής Κατράνα των Φαρσάλων συνδέοντας τη νέα εικόνα της με τον μυθικό Αχιλλέα.
Το σύμπλεγμα υποδομών δημιουργεί έναν εκπληκτικό χώρο πολιτισμού μα και ήπιων δράσεων περιπάτου και απόλαυσης του τοπίου. Αυτό σε συνδυασμό με το ιστορικό φορτίο και τις αναφορές στην ελληνική μυθολογία – που είναι γνωστή στα πέρατα της Υφηλίου – μπορούν να δημιουργήσουν έναν ισχυρότατο πόλο έλξης με εμβέλεια τόσο εντός, όσο και εκτός συνόρων.
Η larissanet απευθύνθηκε στον κ. Μόρα ζητώντας την «ταυτότητα» της περιοχής, στην οποία εκτείνεται η ανάπλαση που περιλαμβάνεται στη μελέτη. «Η περιοχή Κατράνα στα Φάρσαλα βρίσκεται στην περιοχή του Προφήτη Ηλία, στα ριζά της ακροπόλεως, ανατολικά του 2ου Δημοτικού Σχολείου σε άμεση επαφή με τον αστικό ιστό της πόλης. Στην περιοχή έκτασης περίπου 20 στρεμμάτων σώζονται 294 μ. του αρχαίου τείχους της πόλης ενώ λόγω της γεωγραφίας της περιοχής διαθέτει καταπληκτική θέα του Θεσσαλικού κάμπου έως και τον Όλυμπο, τον Κίσσαβο και το Μαυροβούνι» επισημαίνει ο αρχιτέκτων – μηχανικός, ο οποίος στη συνέχεια αναφέρεται στο ιστορικό της μελέτης: «Προέκυψε ως αναθεώρηση υφιστάμενης μελέτης της Τεχνικής Υπηρεσίας του Δ. Φαρσάλων και κρίθηκε απαραίτητη όταν μετά από ανασκαφική έρευνα που χρηματοδότησε ο ίδιος ο δήμος αποκαλύφθηκε περαιτέρω το μήκος και η σημασία του τείχους καθώς εντοπίστηκαν μία νέα πύλη και δύο πύργοι και γεννήθηκε η ανάγκη της ένταξης του σχεδιασμένου υπαίθριου θεάτρου στα νέα δεδομένα. Θραύσματα του τείχους τα γνωρίζουμε από τη μονογραφία Pharsalos (1914) του Fr. Staehlin ενώ το 1994 οι Στ. Κατακούτα και Γ. Τουφεξής επικαιροποιούν την αποτύπωση του τείχους και τη παρουσιάζουν σε Διεθνές Συνέδριο στη Λυών.
Η μελέτη παραδόθηκε στις 20 Μαΐου στον τότε δήμαρχο Φαρσάλων Άρη Καραχάλιο και παρουσιάστηκε στο δημοτικό συμβούλιο τον Αύγουστο όποτε και έγινε αποδεκτή παμψηφεί. Έντονο ήταν και το ενδιαφέρον του νέου δημάρχου Μάκη Εσκιόγλου για την ανάπλαση».
Σ’ αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι παρεμβάσεις της μελέτης, οι οποίες θα παρουσιαστούν αναλυτικά παρακάτω, έχουν έναν πρώτο προϋπολογισμό 1 εκατ. ευρώ. Σε ότι αφορά το σημείο όπου τώρα βρίσκεται η συγκεκριμένη διαδικασία, μετά την ολοκλήρωση των εγκρίσεων από τον Δήμο Φαρσάλων και την τοπική Αρχαιολογική Υπηρεσία, ο φάκελος έχει προωθηθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ). Εφόσον ολοκληρωθεί ο συγκεκριμένος «κύκλος», στη συνέχεια η παρέμβαση θα ενταχθεί σε Πρόγραμμα ώστε να χρηματοδοτηθεί. Ακολουθεί η διαδικασία προκήρυξης των έργων, ανακήρυξης αναδόχου και κατασκευής.
Στην περιοχή έκτασης περίπου 20 στρεμμάτων σώζονται 294 μ. του αρχαίου τείχους της πόλης ενώ λόγω της γεωγραφίας της περιοχής διαθέτει καταπληκτική θέα του Θεσσαλικού κάμπου έως και τον Όλυμπο, τον Κίσσαβο και το Μαυροβούνι
Οι τρεις άξονες της επέμβασης
Ο κ. Μόρας αναλύει τους άξονες της επέμβασης, οι οποίοι είναι οι εξής:
«Η ανάδειξη του αρχαίου τείχους, η αρμονική του ένταξη στον χώρο και η κατασκευή ενός θεάτρου με ελαφρά υλικά, εναρμονισμένου και ενταγμένου στο φυσικό τοπίο, στα αρχαία κατάλοιπα και στη διαστρωμάτωση της ιστορίας της πόλης. Σε όλη τη διάρκεια της μελέτης βρισκόμασταν σε συνεργασία με την κα Καραπάνου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Λάρισας, την ειδική σύμβουλο αρχαιολόγο του δήμου Βάσω Νούλα και τον διευθυντή της τεχνικής υπηρεσίας του δήμου Φαρσάλων Αναστάσιο Λιαπή, καθώς εκτιμήθηκε ότι η ανάπλαση μπορούσε να αποτελέσει άλλη μια ευκαιρία στο πλαίσιο της συνολικής προώθησης της ταυτότητας του δήμου που στηρίζεται στο μυθικό Αχιλλέα όπως και έγινε με την ενσωμάτωση Ομηρικών στοιχείων στην αφήγηση της μελέτης.
– Η ανάγκη ανάπλασης και επανάχρησης του υπάρχοντος δημόσιου χώρου και των υποδομών του οι οποίες σταδιακά έχουν φθαρεί και υποβιβαστεί τόσο λειτουργικά όσο και αισθητικά, λαμβάνοντας υπόψη σημερινά δεδομένα και απαιτήσεις αλλά και την ανάγκη πρόβλεψης χώρων για τη φιλοξενία γεγονότων και εκδηλώσεων σε επαφή με τον αστικό ιστό. Για αυτό το λόγο και σχεδιάστηκε υπαίθριο θέατρο σκηνής μεγέθους αντίστοιχου της Επιδαύρου με δυνατότητα προσαρμογής σε διαφορετικού τύπου γεγονότα (κλασσική σκηνή, σκηνή για συναυλίες) μέγιστης χωρητικότητας 1100 ατόμων, με χώρο παρασκηνίων για 30 άτομα. Περιφραγμένη, υπαίθρια πινακοθήκη / γλυπτοθήκη με βοηθητικούς χώρους φύλακα, έκδοσης εισιτηρίων και υποδομές ενημέρωσης για την ιστορία της περιοχής και την ιστορία του τείχους. Παρατηρητήριο ιστορικών γεγονότων του κάμπου και της πόλης των Φαρσάλων. Μορφωτικό πάρκο και χώρος απασχόλησης παιδιών και εφήβων. Χώρος αναψυκτηρίου σε εγγύτητα με το υφιστάμενο πολυβολείο. Μνημειακό αποθετήριο υλικών. Συστήματα από πέργκολες για στάσεις και στέγαστρα που διασυνδέουν και σηματοδοτούν τους διάφορους χώρους τα οποία σε συνδυασμό με υγρά στοιχεία αποσκοπούν και στη βελτίωση του μικροκλίματος.
– Η ανάγκη διασύνδεσης των αστικών δημόσιων χώρων με τα ιστορικά τοπόσημα και χωρόσημα της πόλης καθώς και η ανάδειξη του χαρακτηριστικού τοπίου της πόλης των Φαρσάλων με την ανάδειξη των ιστορικών στιγμών της. Αυτό σχεδιάστηκε τόσο μέσω του παρατηρητηρίου αλλά και με την ανάδειξη της κύριας πύλης μέσα από τη δημιουργική ανάπλαση της πεζοδρομημένης οδού Μυρμιδόνων μέσω της οποίας δημιουργείται και περίπατος που συνδέει με χωρόσημα και τοπόσημα του αστικού ιστού της πόλης τα οποία χαρτογραφήθηκαν με σκοπό την ανάδειξη τους ενώ στην περιοχή δημιουργούνται πολλά καθιστικά προσανατολισμένα στη θέα και στις ιδιαιτερότητες του τοπίου. Όλοι οι χώροι θα πληρούν προδιαγραφές για άτομα με αυξημένες κινητικές ανάγκες. Τέλος σχεδιάζεται διακριτικός χώρος στάθμευσης στη νότια είσοδο του χώρου για αυτοκίνητα και τουριστικά λεωφορεία».
Κεντρική ιδέα ο Αχιλλέας
Σ’ αυτό το σημείο ο επικεφαλής της ομάδας μελέτης αναδεικνύει την κεντρική ιδέα που αποτέλεσε και την έμπνευση, ώστε στη συνέχεια να ξεδιπλωθούν όσα περιλαμβάνονται στη μελέτη. Αναλυτικά, ο Αντώνης Μόρας αναφέρει τα παρακάτω: «Καθώς αναζητούσαμε μία ιστορική σύνδεση με τον τόπο ως αφορμή σκεφτήκαμε να χρησιμοποιήσουμε τον Αχιλλέα ως αναφορά και ειδικότερα ένα κείμενο πιο γενικό το οποίο με αρχή εκείνον αποκτά πανανθρώπινο πολιτισμικό ενδιαφέρον ενώ παράλληλα θα διανθιζόταν με γεγονότα εν-τόπια. Η καταγωγή του Αχιλλέα από την περιοχή ήταν η προφανής αιτία. Η οδός Μυρμιδόνων που σκεφτόμασταν να αξιοποιήσουμε για την ανάδειξη της πύλης ήταν άλλη μια αφορμή. Πιο συγκεκριμένα επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε αφηγηματικά και συνδετικά το εδάφιο της Ραψωδίας Σ 478-616 από την Ιλιάδα στο οποίο ο Όμηρος περιγράφει πώς ο Ήφαιστος κατασκευάζει την πανοπλία του Αχιλλέα και πιο συγκεκριμένα την ασπίδα του, ως οργανωτικό σχήμα για τη σύνθεση των λειτουργιών, της υλικότητας και των μορφών στον προτεινόμενο νέο πολιτιστικό χώρο. Στη αρχιτεκτονική συνθετική διαδικασία αποδομήθηκε το κείμενο της Ιλιάδας με σκοπό να χρησιμοποιηθεί το περιεχόμενο του ως διαχρονική σταθερά της καθημερινής ζωής μέσα από τις αντιθέσεις και τα δίπολα εντός των οποίων ξετυλίγεται η αφήγηση (ειρήνη – πόλεμος). Με αυτό τον τρόπο ο χώρος πολιτισμού ερμηνεύθηκε ως ένα vantagepoint, ένας μηχανισμός μέσα από τον οποίο ξετυλίγεται βιωματικά η περιοχή των Φαρσάλων σαν ένα ιστορικό πεδίο δραστηριοτήτων κατά τον ίδιο τρόπο που η ασπίδα αποτελεί αφορμή για τον ποιητή να αναφερθεί στον πολιτισμό και στα ετερόκλητα χαρακτηριστικά του».
Έμπνευση από την ασπίδα του μυθικού ήρωα
Ο αρχιτέκτων – μηχανικός περιγράφει με γλαφυρό τρόπο ότι πηγή της έμπνευσης για την ανάπτυξη της ανάπλασης στον χώρο αποτελεί η ασπίδα του μυθικού Αχιλλέα. Η σύνδεση των στοιχείων με αυτά που περιλαμβάνονται είναι εξόχως ενδιαφέρουσα. Ο κ. Μόρας επισημαίνει: «Αφού ο Ήφαιστος κατασκευάσει την ασπίδα του Αχιλλέα (δυνατή και μεγάλη) απεικονίζει επάνω σε αυτή το «σύμπαν»: τους αστέρες (Ωρίωνα, Υάδες, Πλειάδες, Άρκτο), δύο ανθρώπινες πολιτείες (στη μία γίνεται γάμος, επικρατεί ειρήνη, στην άλλη πλησιάζει πόλεμος, δυο στρατοί πλησιάζουν), σκηνές του καθημερινού βίου που έχουν να κάνουν με την περιποίηση των χωραφιών και των ζώων και τέλος απεικονίζει ένα χορό. Όλα αυτά τα περικλείει ο ποταμός Ωκεανός. Συμβολικά η εξιστόρηση κλείνει με αναφορά στον Όλυμπο, την πηγή των θεών.
Ο «χορός» εύκολα για εμάς έγινε μια αναφορά στη σκηνή του θεάτρου.
Οι «ανθρώπινες πολιτείες» ήταν η αφήγηση για την πόλη και τον κάμπο που θα παρακολουθούσε κανείς από το παρατηρητήριο. Τα δίπολα στα οποία στηρίζεται η αφήγηση θα πάρουν κεντρικό χαρακτήρα στην αναπαράσταση του παρατηρητηρίου, ως Μήνις και Φιλότης.
Ο «ποταμός» θα συνέδεε τα διαφορετικά μέρη της σύνθεσης ενώ οι αστέρες γέννησαν την ιδέα για το «πάρκο των αστερισμών» στον οποίο οι ουράνιου σχηματισμοί μετασχηματίζονται σε κατασκευές με σκοπό να ενισχύσουν την ιδέα της προέλευσης των ονομάτων τους μέσα από τα παιχνίδι. Ο Ωρίωνας ως ένας κυνηγός που τυφλώθηκε γίνεται ένας λαβύρινθος με αποσπάσματα της Ιλιάδας χαραγμένα στους τοίχους. Οι Υάδες και οι Πλειάδες γίνονται ένα υπαίθριο στοιχείο νερού που θυμίζει βροχή (στη μυθολογία είναι αυτές που φέρνουν τη βροχή) δίπλα σε έναν μεταλλικό ταύρο (αναφορά στον αστερισμό στον οποίο ανήκουν). Η άρκτος τέλος συμβολίζεται με μία άμαξα.
Το μέγεθος της σκηνής του θεάτρου είναι αντίστοιχο του μεγέθους της σκηνής της αρχαίας Επιδαύρου αλλά στο πλάι της η σκηνή ενώνεται με το πρανές επιτρέποντας και έναν άλλο, πιο χαλαρό, λιγότερο πειθαρχημένο τρόπο παρακολούθησης για τα γεγονότα αλλά και μια δεύτερου τύπου σκηνή για εναλλακτικά γεγονότα που μπορεί να απαιτούν διαφορετικές χωρικές σχέσεις καθώς ο χώρος της δράσης είναι σχεδόν συν-επίπεδος με την περιοχή των θεατών. Το θέατρο τοποθετείται στο κοίλο του νταμαριού αξιοποιώντας την τρύπα που άφησε πίσω της στο βουνό η ανθρώπινη επέμβαση. Με αυτό τον τρόπο επαναχρησιμοποιείται και το τοπίο σε μεγάλο βαθμό. Εκμεταλλευόμενοι τις κλίσεις χωροθετήσαμε στην ίδια εκσκαφή και τα αποδυτήρια κάτω από τη σκηνή με σκοπό να μην εμποδίζουμε τη θέα των δυτικών τειχών από τους θεατές και τα τείχη να στεφανώνουν τη σκηνή κατά κάποιο τρόπο».
Αναλυτικά, η ομάδα μελέτης της ανάπλασης:
aether: arch
Υπεύθυνος: Αντώνης Μόρας, Διπλ. Αρχιτέκτονας Μηχανικός, ΜΔΕ Σχεδιασμός του Χώρου – Πολιτισμός, Υπ.Διδ. τμ. Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΑΠΘ.
Συνεργάτες αρχιτέκτονες: Αλεξάνδρα Μανετζή, Βησαρίωνας Ναούμ, Ερρίκος Ιωαννίδης.
Συνεργάτες Φοιτητές Αρχιτεκτονικής: Ηλίας Πουτσιάκας, Χάιδω Γεωργούλη.
Συνεργάτες Φοιτήτριες Τεχνολόγοι Πολιτικοί Μηχανικοί: Ναταλία Σκούρα, Αναστασία Γκοτζαμάνη.
Πηγή:ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET
